Partí sö
Por na bona convivënza di grups desvalis ne pó degun de chisc se sintí desvantajé.
Dal 1976 incá él porchël tl’autonomia dl Südtirol n mecanism aposta: le proporz etnich. I posć de laur tl sorvisc publich, tröpes inciaries politiches y na pert dl bilanz provinzial ti speta ai trëi grups linguistics en proporziun a süa consistënza.
Che che vir tl Südtirol mëss fá na detlaraziun de portignënza a un di trëi grups linguistics ofiziai. Presciapüch le 5 % dla popolaziun s’á detlaré ladina. Porchël ti spetel a chësc grup le 5 % di posć tl sorvisc publich, di mesi finanziars por la cultura y le frabiché abitatif alisiré. Mo pro chësc ultim cuntel sambëgn ince le bojëgn.
Mo co éra pa cun les porsones che se sënt te dui lingac daciasa? Y ci él pa cun che che vëgn da invalgó d’ater? Che che n’é nia bun da tó na dezijiun por un di trëi grups linguistics ofiziai o n’ó nia le fá á la poscibilité da chirí fora: “ater”. Mo por le proporz etnich mëss ince chëstes porsones “s’agreghé” a un di trëi grups linguistics.
Aratëise che le proporz sides la dërta soluziun por la convivënza en pesc di grups linguistics?
Ci faziun á pa le proporz sön
i posć tl sorvisc publich?
Do le 1919, y dantadöt tl tëmp dl fascism, röiel pormez tl Südtirol n gran numer de porsones talianes. La maiú pert di posć tl sorvisc publich y di alisirimënc por frabiché ti vá al grup linguistich talian. Impormó le Statut d’autonomia nü porta dal 1972 inant a na mudaziun.
Cun l’introduziun dl proporz etnich dl 1976 án porvé da mëte sö na destribuziun plü iüsta di posć publics y plü avisa aladô dla consistënza di grups linguistics. Por ester bogn da l’arjunje aslöm, ti él gnü surandé ti pröms agn al grup linguistich talian ma püc posć statai.
1975
Portignënza
al grup linguistich
Cumpedada dla popolaziun 1971
/ Astat
33,3%
137.759 persones
63%
260.351 persones
3,7%
15.456 persone
1975
Posć statai
Astatti sin dall’inizio in base alle disposizioni sulla proporzionale.
86,1%
5.108 persones
13,9%
824 persone
Dl 1975 n’é i dac de n valgönes categories profescionales – sciöche por ejëmpl le personal insegnant – nia gnüs cumpedá sö aladô dl proporz. I dac che reverda l’aministraziun locala n’é nia danman. Bele dal scomenciamënt incá é i posć tl’aministraziun locala gnüs assegná aladô dles desposiziuns dl proporz.
5.108 persone
2019
Portignënza y agregaziun
al grup linguistich
Cumpedada dla popolaziun 2011
/ Astat
26,1%
118.120 persones
69,4%
314.604 persones
4,5%
20.548 persones
2019
Posć statai
y aministraziuns locales
Astat
27,3%
12.252 persones
69,3%
31.078 persones
3,4%
1.541 persones
2019
Incö é l’aministraziun locala cotan majera co l’aministraziun statala sön le post.
Dal 1972 incá é le numer di posć statai jü dër zoruch porvia de privatisaziuns y dl passaje de competënzes ala Provinzia. Al röia ciamó lapró che i dac che reverda n valgönes categories profescionales – sciöche por ejëmpl le personal insegnant – n’é dl 1975 nia gnüs cumpedá sö aladô dl proporz y insciö ti mancel al’aministraziun locala i dac de chësc ann. I posć tl’aministraziun locala é dal scomenciamënt incá gnüs assegná aladô dles desposiziuns dl proporz.
Pro l’aministraziun locala tochel sostanzialmënter le personal dependënt dla Provinzia y dla Regiun, dl Consëi provinzial y regional, di Comuns, dles Comunités comprensoriales, dl’Aziënda sanitara y di Sorvisc soziai, le personal insegnant y dles scolines, le personal dla Ciamena dl comerz, dl Istitut por le frabiché sozial, di istituc de previdënza soziala y dla Radiotelevijiun Aziënda por le Südtirol.
Aministraziuns locales
42.792
Astat
%
Posć statai
2.079
Astat
%
